W sieci do wielu osób od środy rozsyłane są informacje o tym, że w Polsce w związku z koronawirusem zostanie wprowadzony stan wyjątkowy. Czym jest stan wyjątkowy i jakie wiążą się z nim ograniczenia dla obywateli? Czy wiadomości udostępniane w serwisach społecznościowych są wiarygodne?

Stan wyjątkowy - co to jest

Możliwość wprowadzenia stanu wyjątkowego obok stanu wojennego i klęski żywiołowej przewiduje art. 228 Konstytucji RP. Zgodnie z ustawą zasadniczą jest to dopuszczalne tylko w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Stan wyjątkowy można wprowadzić na terytorium całego kraju bądź tylko w jego części. Jego okres co do zasady nie powinien przekraczać 90 dni, jednakże jednorazowo za zgodą Sejmu może być przedłużony o maksymalnie kolejne 60 dni. 

Jak wprowadza się stan wyjątkowy?

Szczegółowy tryb wprowadzenia stanu wyjątkowego regulują przepisy rozdziału XI Konstytucji RP oraz Ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym. Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego. Głowa państwa wniosek rządu powinna rozpatrzeć niezwłocznie i wydać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego lub tego odmówić. To jednak nie koniec całej procedury. Jeśli prezydent podpisze stosowne rozporządzenie, to w ciągu 48 godzin musi przedstawić je Sejmowi. Izba niższa parlamentu może je uchylić bezwzględną większością głosów (więcej głosów „za” niż sumy głosów „przeciw” i „wstrzymuję się”) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zatem wprowadzenie stanu wyjątkowego nie jest zależne wyłącznie od jednego organu, a wymaga pewnego rodzaju porozumienia pomiędzy rządem, prezydentem i Sejmem.

Stan wyjątkowy. Co może oznaczać?

Stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani do niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia  i innych aktów prawnych dotyczących tego stanu, przekazanych im przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę redakcji lub nadawcy.

Pod pewnymi warunkami przewidzianymi w stosownej ustawie do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa można użyć wojska. Przewidziano też możliwość zawieszenia organów samorządu terytorialnego.

Stan wyjątkowy w praktyce pociąga za sobą ograniczenia wolności i prawa człowieka oraz obywatela. Co ważne nie dotyczy to wolności i praw fundamentalnych obejmujących godność, obywatelstwo, ochronę życia, humanitarne traktowanie, ponoszenie odpowiedzialności karnej, dostęp do sądu, dobra osobiste takie jak życie prywatne i rodzinne, cześć i dobre imię czy prawo decydowania o życiu osobistym, kwestie sumienia i religii, wnoszenia petycji oraz związanych z dzieckiem i rodziną. 

W czasie stanu wyjątkowego mogą być natomiast zawieszone prawa do:

1) organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń (nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły i inne związki wyznaniowe oraz organizacje religijne działające w obrębie świątyń, budynków kościelnych, w innych pomieszczeniach służących organizowaniu i publicznemu sprawowaniu kultu, a także zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu terytorialnego);
2) organizowania i przeprowadzania imprez masowych oraz prowadzonych w ramach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych, niebędących imprezami masowymi;
3) strajków pracowniczych i innych form protestu w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach;
4) strajków i innych niż strajki form akcji protestacyjnych rolników;
5) akcji protestacyjnych studentów organizowanych przez studenckie samorządy, stowarzyszenia lub organizacje;
6) zrzeszania się poprzez:
a) ustanowienie zakazu tworzenia i rejestracji nowych stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, organizacji pracodawców, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji,
b) nakazanie okresowego zaniechania działalności zarejestrowanych stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, organizacji pracodawców, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji, których działalność może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego

Mogą być też wprowadzone ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w zakresie:

1) dostępu do towarów konsumpcyjnych, poprzez całkowitą lub częściową reglamentację zaopatrzenia ludności;
1a) swobody uzgadniania cen przez strony umowy, poprzez zakazanie okresowego podwyższania cen na towary lub usługi określonego rodzaju albo nakazanie stosowania cen ustalonych na towary lub usługi mające podstawowe znaczenie dla kosztów utrzymania konsumentów;
2) wolności działalności gospodarczej, poprzez nakazanie okresowego zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju albo ustanowienie obowiązku uzyskania zezwolenia na rozpoczęcie działalności gospodarczej określonego rodzaju;
3) działalności edukacyjnej, poprzez okresowe zawieszenie zajęć dydaktycznych w szkołach włącznie ze szkołami wyższymi, z wyjątkiem szkół duchownych i seminariów duchownych;
4) obrotu krajowymi środkami płatniczymi, obrotu dewizowego oraz działalności kantorowej;
5) transportu drogowego, kolejowego i lotniczego oraz w ruchu jednostek pływających na morskich wodach wewnętrznych i na morzu terytorialnym, a także na śródlądowych drogach wodnych;
6) funkcjonowania systemów łączności oraz działalności telekomunikacyjnej i pocztowej, poprzez nakazanie wyłączenia urządzeń łączności lub zawieszenia świadczenia usług, na czas określony, a także poprzez nakazanie niezwłocznego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej radiowych i telewizyjnych urządzeń nadawczych i nadawczo-odbiorczych lub ustalenie innego sposobu ich zabezpieczenia przed wykorzystaniem w sposób zagrażający konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli albo porządkowi publicznemu;
7) prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz innych rodzajów broni lub określonych przedmiotów, poprzez nakazanie niezwłocznego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej albo zakazanie noszenia;
8) dostępu do informacji publicznej.

W czasie stanu wyjątkowego mogą być wprowadzone nakazy lub zakazy:

1) przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów;
2) uzyskania zezwolenia organów administracji publicznej na zmianę miejsca pobytu stałego i czasowego;
3) zgłoszenia w ustalonym terminie organom ewidencji ludności lub Policji przybycia do określonej miejscowości;
4) utrwalania za pomocą środków technicznych wyglądu lub innych cech określonych miejsc, obiektów lub obszarów.

Ustawa o stanie wyjątkowym przewiduje też możliwość odosobnienia osób, w stosunku do których m. in. zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności będą prowadziły działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu. Można też nałożyć na obywateli, którzy ukończyli 18 lat, obowiązek posiadania przy sobie dowodu tożsamości. Przewidziano również cenzurę prewencyjną.

Stan wyjątkowy a wybory

Stan wyjątkowy oznacza również pewne ograniczenia związane z procesami legislacyjnymi oraz wyborami. Zgodnie z ustawą zasadniczą, w jego trakcie nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Podczas stanu wyjątkowego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

Zatem w przypadku ewentualnego wprowadzenia w Polsce stanu wyjątkowego wybory prezydenckie nie odbyłyby się 10 maja. Ich data musiałaby być odpowiednio przesunięta.

Koronawirus a stan wyjątkowy w Polsce

Tłumy w sklepach oraz opustoszałe półki z niektórymi artykułami mogą być skutkiem rozpowszechnianych od środy w sieci informacji o planach wprowadzenia w Polsce stanu wyjątkowego. Warto zauważyć, że wszystkie te wiadomości mają podobną konstrukcję. Pochodzą rzekomo od znajomych znajomych, którzy mają dostęp do „wiarygodnych informacji”.

Kolejny dzień, kolejny #FakeNews pic.twitter.com/Y8AC9NYiAs

— Janusz Cieszyński 🇵🇱💯 (@jciesz) March 11, 2020

Od poniedziałku stan wyjątkowy w Polsce! Mam info od służb mundurowych różnych i bankierów którzy mieli już odprawy z przełożonymi.Aż w 3 województwach to samo mówią więc to nie fake news.Prezydent to ogłosi max w niedzielę.#koronowiruspolska #StanWyjatkowy #duda #prezydent 😷

— MarcinLatos (@marcinlatos) March 13, 2020

Tymczasem jeszcze w piątek w ciągu dnia rząd za pośrednictwem mediów społecznościowych dementował niektóre plotki.

Z kolei w sobotę prezydent Andrzej Duda zapewnił, że „w tej chwili żadnego wniosku o to, żeby wprowadzać stan wyjątkowy”.

Nie ma w tej chwili żadnego wniosku o to, żeby wprowadzać stan wyjątkowy - #Duda2020 w Garwolinie.https://t.co/3Culara9nP

— Jan Mosiński #Duda2020 (@MosinskiJan) March 14, 2020

Jak zachowywać się w obliczu zagrożenia koronawirusem? Przede wszystkim nie ma potrzeby, by panikować. Trzeba pamiętać o zasadach higieny, prewencyjnie można też zrezygnować z udawania się w miejsca, gdzie występują większe skupiska ludzi (galerie handlowe, komunikacja zbiorowa, kościoły).

Koronawirus daje objawy podobne do grypy. To m. in. gorączka, kaszel, katar, osłabienie, problemy z oddychaniem czy ból mięśni.

Niektórzy pacjenci mogą odczuwać bóle, przekrwienie błony śluzowej nosa, katar, ból gardła lub biegunkę. Objawy te są zwykle łagodne i zaczynają się stopniowo. Ludzie mogą zarazić się COVID-19 od innych osób, które mają wirusa. Choroba może rozprzestrzeniać się między ludźmi poprzez małe kropelki z nosa lub ust, gdy osoba z COVID-19 kaszle lub wydycha powietrze. Kropelki te lądują na przedmiotach i powierzchniach wokół osoby. Dotykając tych przedmiotów lub powierzchni, a następnie dotykając oczu, nosa lub ust można się zarazić – podobnie jest w przypadku zwykłej grypy. Dlatego tak ważnym jest mycie rak i dbanie o higienę. Zaleca się też, aby przebywać w odległości większej niż 1 metr od osoby chorej - informuje Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna w Białymstoku.

Osoby mające wątpliwości co do stanu swojego zdrowia związane z koronawirusem, przed udaniem się do szpitala powinny skorzystać ze specjalnej infolinii NFZ, dzwoniąc pod numer 800 190 590.

(mik)